Leerlijn seksuele vorming in het (voortgezet) speciaal onderwijs

• seksualiteit
• communicatie over wensen en grenzen
• de invloed van media en omgeving
• seksueel gedrag
• seksuele gevoelens
• seksuele weerbaarheid
• intimiteit
• de eerste keer

Kerndoelen (online) seksueel gedrag en weerbaarheid

De leerlingen werken bij deze leerlijn aan kerndoelen 8 en 9.

• Kerndoel 8 (DB/ AR): ‘De leerling leert op adequate wijze om te gaan met eigen gevoelens en wensen.’ (Leren functioneren in sociale situaties)
• Kerndoel 9 (DB/ AR): ‘De leerling leert respectvol en verantwoordelijk om te gaan met anderen.’ (Leren functioneren in sociale situaties)

Tips bij het lesgeven over het thema (online) seksueel gedrag en weerbaarheid

Ja en nee zeggen 
Besteed in de dagelijkse lessen aandacht aan ja en nee zeggen. Ook in relatie tot andere onderwerpen.

Ja en nee plekjes
Leg de leerlingen vanaf jonge leeftijd uit wat het verschil is tussen ja- en nee-plekjes. Je kunt reguliere lesmethoden over dit onderwerp aanvullen met een uitleg over verschillen in aanraking (zoals tussen professionele aanraking door arts of verzorger en intieme aanraking).

Rollenspel
Speel in de klas situaties na met poppen. Vraag de leerlingen hoe ze op de situatie zouden reageren. De leerlingen leren aan de hand van het rollenspel wat normaal en wat over de grens is. Doe dit ook voor situaties op het internet.

Emoties
Aan de hand van basisemoties kun je leerlingen leren aan te geven wat fijn is en wat niet. Je kunt ook een voeldoos gebruiken. Stop bijvoorbeeld een tandenborstel, schuursponsje, smurfensnot en zacht doekje in een doos. Laat de leerlingen voelen en zeggen wat ze fijn vinden voelen en wat ze niet fijn vinden voelen. Je kunt vervolgens het verschil tussen leerlingen bespreken. En het verschil van hoe iets voelt op bijvoorbeeld een hand, arm of wang.

Vlaggensysteem
Gebruik de methode van het Vlaggensysteem om seksueel gezond en seksueel grensoverschrijdend gedrag te duiden.

Vertrouwenspersoon
Zorg dat alle leerlingen weten dat de school een vertrouwenspersoon heeft. Hang bijvoorbeeld posters door de school met een foto van de vertrouwenspersoon. Nodig de vertrouwenspersoon een keer uit om in de klas iets te vertellen over wat er met hem/haar besproken kan worden.

De leerlingen werken bij deze leerlijn aan kerndoelen 6 en 10.

• Kerndoel 6 (DB): ‘De leerling leert over overeenkomsten en verschillen tussen mensen en groepen van mensen in levensbeschouwing, opvattingen en leefwijzen, met daarbij aandacht voor seksualiteit en seksuele diversiteit.’ (Mens en maatschappij)
• Kerndoel 6 (AR): ‘De leerling leert over burgerschap in de Nederlandse samenleving en de eigen rol als burger in te vullen en leert de betekenis te zien van respect voor verschillen tussen mensen in opvattingen en leefwijzen, met daarbij aandacht voor seksualiteit en seksuele diversiteit.’ (Mens en maatschappij)
• Kerndoel 10 (DB/ AR): ‘De leerling krijgt zicht op de eigen voorkeuren, interesses en toekomstwensen op het gebied van werken, wonen, vrije tijd en burgerschap.’ (Ontwikkelen van toekomstperspectief)

Tips bij het lesgeven over het thema relaties en seksuele diversiteit

Nuancering
Leerlingen met autisme hebben vaak moeit met nuanceren. Ze denken en benoemen dingen vaak erg zwart/wit, dat hoort bij de stoornis. Soms zorgt dit voor uitspraken die discriminerend overkomen. Bied je leerlingen meer taalnuances aan, zodat ze leren zich beter uit te drukken.

Gastdocent
Nodig een homoseksuele docent uit om iets te komen vertellen over homoseksualiteit. In veel klassen blijkt dat homo-negativiteit daardoor wegvalt. Het onderwerp is dan gekoppeld aan een persoon, wat het vaak makkelijker bespreekbaar maakt. Zo kunnen je leerlingen nieuwe inzichten vergaren.

Stellingen
Oefen het geven van een eigen mening aan de hand van stellingen in een debat.

Rollenspelen
Oefen het praten over relationele gevoelens, misverstanden, ruzies e.d. met behulp van een rollenspel.

• seksuele gezondheid
• condoom- en anticonceptiegebruik
• preventie van soa’s en zwangerschap

Kerndoelen

De leerlingen werken bij de leerlijn veilige seks aan kerndoel 3.

• Kerndoel 3 (DB): ‘De leerling leert hoofdzaken van bouw en functie van het menselijk lichaam en de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling; en leert zorg te dragen voor de eigen lichamelijke, seksuele en psychische gezondheid.’
• Kerndoel 3 (AR): ‘De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam en van de lichamelijke, seksuele en geestelijke ontwikkeling van mensen en leert te zorgen voor de eigen lichamelijke, seksuele en psychische gezondheid.’

Tips bij het lesgeven over het thema veilige seks

IJsbreker of toetje? 
Zet de technische kanten van het verhaal in als ijsbreker of juist als beloning. De interesse voor deze les bij de leerlingen is namelijk groot! Laat ze op een nep-penis oefenen hoe je een condoom omdoet en gebruik de anticonceptiekoffer. Bij een heel laag niveau kunt u ervoor kiezen om alleen het technische verhaal te vertellen. Een (seksuele) relatie onderhouden behoort dan vaak niet tot de mogelijkheden.

Hulp vragen
Veel leerlingen vinden het lastig om de stap van ‘antwoord geven in de klas’ naar ‘condoom gebruiken in de praktijk’ te maken. Vraag leerlingen daarom altijd bij wie ze terecht kunnen als ze hulp nodig hebben. En stimuleer ze om deze persoon te benaderen. Veel leerlingen vinden bijvoorbeeld dat de jongen verantwoordelijk is voor het meebrengen van een condoom. Terwijl een meisje natuurlijk net zo goed een condoom bij zich kan hebben. Leer ze de situatie herkennen: als de jongen geen condoom op zak heeft, ga niet zelf op zoek naar een oplossing, maar vraag om hulp.

Sekswoordenboek
Voor veel leerlingen in het (V)SO is taal- en woordbegrip essentieel. Met een sekswoordenboek kunnen zij hun woordenschat uitbreiden. Op deze site staat een sekswoordenboek in gebarentaal.